Salomon Heertjes (1877-1947)

Salomon Heertjes' eerste leermeester was de godsdienstonderwijzer Benjamin Frank, die als jong onderwijzer werkzaam was geweest in enkele joodse gemeenten in Noord-Brabant, onder meer in Tilburg. Na de middelbare school in zijn geboorteplaats te hebben doorlopen vertrok de jonge Salomon Heertjes naar Amsterdam om te gaan studeren aan het Nederlands Israëlitisch Seminarium. Tegelijkertijd volgde hij aan de Universiteit van Amsterdam de studie klassieke letteren. Op het Seminarium trok de jonge Salomon Heertjes al spoedig de aandacht van rector dr. J.H. Dünner, die hem als een veelbelovend leerling beschouwde. In 1902 slaagde Heertjes voor het examen maggied (leraar) en werd daarna toegelaten tot het rabbijnenseminarium. Twee jaar later kreeg hij de graad van moré (rabbinale bevoegdheid). Bij deze gelegenheid sprak Dr. Dünner de volgende woorden: 'Het is mij hoogst aangenaam U te kunnen mededelen dat het Rabbinaal College met eenstemmigheid heeft besloten U een plaats aan te wijzen in de betrekkelijk kleine kring van Rabbijnen in ons land'. Drie jaar later werd Salomon Heertjes, nog geen dertig jaar oud,

De komst van de opperrabbijn in Noord-Brabant bracht grote veranderingen met zich mee. Er was, vooral in Den Bosch, een opbloei van het religieuze leven. Al in mei 1908 werd op initiatief van de opperrabbijn een chewre Talmoed Tora Wederech Eretz, een vereniging voor de studie van de Tora, opgericht. Voortaan werd er elke avond onder de bezielende leiding van de opperrabbijn 'gelernd'. Hij stimuleerde zowel in Den Bosch als elders de oprichting van verenigingen als Hachnosat Ourechiem (Steun aan doortrekkenden) en afdelingen van Tischbie en de Agoedas Jisroeil (verenigingen van wetsgetrouwe joden). In dezelfde tijd manifesteerde zich ook de afdeling Noord-Brabant van de Nederlandse Zionistenbond. Opperrabbijn Heertjes was een fervent bestrijder van de zionistische ideologie en vooral daardoor verkeerde hij bij voortduring op gespannen voet met vele joodse besturen, waarbinnen de aanhang voor het zionistische gedachtengoed wijd verbreid was. Maar Salomon Heertjes was een zeer principieel man. Op het terrein van Talmoed en traditie kende hij geen concessies en was hij onwrikbaar. De principes van de eeuwenoude godsdienst waren voor hem onveranderlijk en onaantastbaar. Vooral omdat hij van geen compromissen wilde weten waren er veel conflicten met kerkbesturen en godsdienstleraren.

Al kort na zijn installatie begon de jonge ambitieuze opperrabbijn

Een deel van het jaar reisde opperrabbijn Heertjes door de uitgebreide ressorten die hem waren toevertrouwd, Noord-Brabant en Limburg, later ook Zeeland en bezocht hij alle joodse gemeenten, groot en klein. In de grotere joodse gemeenten duurde een dergelijk bezoek veelal meerdere dagen. De inspecties en de beraadslagingen met het kerkbestuur vergden veel tijd. Soms bleef hij oversjabbat en bij een dergelijke gelegenheid hield hij een droosje in sjoel, een predikatie in de synagoge. Hij schroomde niet om dan de toehoorders ernstig te wijzen op hun plichten als joden zoals het eerbiedigen van de sjabbat, het strikt observeren van de spijswetten, de mitswe van tsedokoh, d.w.z. zich medeverantwoordelijk voelen voor minderbedeelde joden en voor hen die waar ook ter wereld werden vervolgd.

Bij een dergelijk bezoek van de opperrabbijn ontbrak het niet aan goede voornemen, maar zodra Heertjes vertrokken was verzonk de kehilla, de joodse gemeenschap, weer in dezelfde sleur en gezapigheid als voorheen.

Dit obligate jaarlijkse ritueel werd veelal door de leden van de kerkeraden met gemengde gevoelens beschouwd en men haalde opgelucht adem als de opperrabbijn weer was vertrokken. De verhouding tussen opperrabbijn en kerkbestuur of kerkeraad was niet zelden

Opperrabbijn Heertjes keerde zich fel tegen elk verval en ondermijning van het traditionele jodendom. In 1934 bij de oprichting van een Bossche afdeling van Sjemiros Sjabbos, een vereniging tot instandhouding van de sjabbat, hield hij zijn gehoor voor: 'Het behoud van de sjabbat is het behoud van de hele wereld. Ons Jodendom staat en valt daarmede'. Met evenveel strijdlust keerde hij zich tegen het zionisme. Het zionisme, dat vooral werd aangehangen door geassimileerde joden, was een ideologie welke onverenigbaar was met het traditionele jodendom. Er kon slechts een einde komen aan de galoet, de periode van ballingschap, bij de komst van de Masjiach (Messias) en aan deze voorwaarde werd nog niet voldaan. Daardoor was het nationale streven van de zionisten in strijd met de godsdienst, aldus de diepgewortelde overtuiging van de opperrabbijn. Wellicht heeft hij in zijn laatste levensjaren ingezien zich hierin tragisch vergist te hebben.

In januari 1933 werd met tal van plechtigheden en feesten, zowel in de synagoge als in de zalen van Casino in 's-Hertogenbosch het 25-jarig ambtsjubileum van de opperrabbijn gevierd. Tot de aanwezigen behoorden zijn collega's uit Amsterdam, Antwerpen en Aken en tal van andere eerbiedwaardige gasten. Maar ook Brabants Israël niet zich niet onbetuigd. Uit alle joodse gemeenten kwamen vele personen naar Den Bosch om hun opperrabbijn te huldigen. Het waren vrolijke feesten in die dagen van januari 1933. Maar het was de laatste keer dat er onbekommerd en zorgeloos feest werd gevierd. Enkele dagen later kwam in Duitsland ene Adolf Hitler aan de macht. Het zou nooit meer worden zoals voorheen.

Het werd oorlog. Stap voor stap probeerden de Duitse bezetters en hun handlangers het Nederlandse jodendom te vernietigen. Tussen 15 februari en 15 november 1943 vertrokken er vanuit kamp Vught, meestal op vrijdagavond, vele treinen met duizenden mensen naar Westerbork of andere onheilspellende oorden. Salomon Heertjes was

In mei 1940 waren er bij het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap elf rabbijnen in functie. In mei 1945 waren er nog maar twee in leven waaronder Salomon Heertjes. Onmiddellijk na de bevrijding in mei 1945 keerde opperrabbijn Heertjes terug naar Den Bosch. Maar wat trof hij daar aan? Alles wat hij had opgebouwd was ten onder gegaan en alles wat hem dierbaar was, bleek verdwenen. De joodse gemeenschappen in zijn ressorten waren gedecimeerd.

Tegen beter weten in probeerde men in sommige gemeenten weer iets op te bouwen maar alle vooroorlogse structuren waren vernietigd en de mensen waren verdwenen. Met veel moeite kwam er in enkele plaatsen enig joods onderwijs van de grond. De eerste organisatie die na de oorlogsjaren in Den Bosch werd heropgericht was niet de joodse gemeente maar een afdeling van de Nederlandse Zionistenbond.

Salomon Heertjes was teruggekeerd als een gebroken man. Hij had in goed vertrouwen zijn jongste dochter Hadassa naar een onderduikadres in Amsterdam gestuurd maar al direct bij haar aankomst bleek er verraad gepleegd te zijn. Dit verlies heeft hij niet kunnen verwerken.

Slechts zeer aarzelend kwamen er hier en daar opnieuw enige religieuze activiteiten op gang. De bejaarde opperrabbijn werd geacht na de oorlog opnieuw leiding te geven aan de ressorten Noord-Brabant, Limburg en Zeeland. Maar ondanks dat het aantal joden in deze provincies nog maar gering was, waren de problemen des te groter. Vooral de moeilijkheden van de gemengd gehuwden, de schrijnende problematiek van de oorlogspleegkinderen en tal van andere nieuwe vraagstukken dienden zich aan.

Begin 1947 werden er door het bestuur van de Bossche hoofdsynagoge de eerste voorbereidingen getroffen om de zeventigste verjaardag van de opperrabbijn te vieren. Maar zover is het niet gekomen. Na een ziekbed van enige weken overleed hij op 16 maart 1947. Salomon Heertjes was de laatste opperrabbijn die in 's-Hertogenbosch woonde.